Her er bøkene du bør lese i sommar

Dette er ein kommentar. Meiningar i teksten er skribentens eigne.

Å lese bøker er eit val. Stort sett går det ut på å velje å legge bort mobilen i ti minutt, ein halvtime eller meir – kvar dag.

I ferien er det kanskje meir tid til å velje boka framfor skjermen – som kan skape gode lesevaner for resten av året. 

Det manglar ikkje på forsking om at folk som les bøker, lever fredelegare enn dei som ikkje gjer det.

Då treng du forhåpentlegvis ikkje meir overtyding, og kan berre hoppe på leselista eg har laga til inspirasjon for Panoramas internasjonalt orienterte lesarar. 

Sommarboken av Tove Jansson (1972)

Den første boka på lista er denne nydelege skatten av ei bok, skriven av den finlandssvenske forfattaren Tove Jansson etter hennar suksess med bøkene om dei litt rare trolla i Mummidalen. 

Det er lett å tenke at denne boka ikkje handlar om krig og fred, konflikt eller globale spørsmål, då handlinga går føre seg i eit sommarhus, på ei øy i Finskebukta, midt i den rolege sommaridyllen. Det er vesle Sophia og hennar farmor som vandrar rundt på øya og oppdagar den saman, som to likeverdige, der dei har samtalar om så store spørsmål at det har relevans for kven som helst. 

Idyllen er truga av mørkare skyar. På øya, som ikkje kan ligge langt frå det dåverande Sovjetunionen, finst framleis restar av krig og herjing. Det er lett å gløyme at Finland var langt meir traumatisert og øydelagt enn Norge då freden kom i 1945. Landet hadde ikkje berre mista ti prosent av landarealet sitt, men hadde også vore gjennom ein blodig borgarkrig med sår som framleis ikkje hadde lækt. 

Tove Janssons bok er romankunst i verdsklasse – og inspirerer så til tankar om fred, liv og død. Ettersom boka vart filmatisert i vår, kan det vere eit godt høve til å lese den før ein kino-versjonen.

East West Street (På norsk: Tilbake til Lemberg) – Philippe Sands (2016)

Sidan den utkom i 2016 har ikkje denne boka hatt større relevans enn i år. Boka er ei fascinerande og gripande blanding av personleg slektshistorie, intellektuell biografi og historisk dokumentar. 

Det er den britiske juristen og menneskerettsadvokaten Philippe Sands som tar utgangspunktet i sin eigen bestefars fortid for å nøste opp i ei større historie om nokre av dei verste brotsverka på 1900-talet. Det er ei slags detektivfortelling på jakt etter korleis dei juridiske omgrepa brotsverk mot menneskeslekta og folkemord, oppstod.

Historia krinsar rundt byen Lviv i dagens Ukraina – som opp gjennom historia har skifta herskarar og namn i takt med imperier som fell og veks. Det mest fascinerande med historia er kanskje korleis denne byen spela ei nøkkelrolle i utviklinga av folkeretten gjennom personane som har tilknyting til den: 

• Hersch Lauterpacht, som utvikla omgrepet brotsverk mot menneskeslekta. 
• Raphaël Lemkin, som formulerte og kjempa for å få anerkjent folkemord som juridisk kategori. 
• Leon Buchholz, Sands’ eigen bestefar, som overlevde nazistane si forfølging og la grunnlaget for forfattarens jakt.

I vår tid trengs denne innsikta, då dei internasjonale normene er under press og omgrep som folkemord og brotsverk mot menneskeslekta er under heftig debatt. Dessutan er boka så godt skriven at den kan engasjere kven som helst.

Verden av i går av Stefan Zweig (1941)

Det mest sjokkerande med å lese Zweigs meisterverk frå starten av 2. verdskrigen, er kor godt den skildrar vår tid. Fleire stader i boka kan ein nikke attkjennande til utviklinga som førte fram til den store katastrofa. 

Boka er ei glitrande skildring av eit Europa som gjekk tapt; om litteratur, teaterkunst og kultur, internasjonalisme og brorskap på tvers av landegrenser. Så er det ei lærebok i dei farlege teikna for kva som peikar i autoritær – og totalitær – retning. Det er sterkt å lese skildringa av korleis toleranse, intellektuell fridom og liberalisme gradvis blir erstatta av ekstremisme, sensur og vald. 

I vår tid bør alle lese Verden av i går. 

Det er spesielt bokas tidlause relevans som gjer det påtrengande. Det er ikkje berre eit unikt vitnesbyrd som Europas samanbrot, men ei augevitneskildring så levande at den får håra til å reise seg. 

Vel kan Zweig til tider framstå som ein litt oppblåst overklassemann frå ei danna, kultivert og anna tid. Samstundes er det noko tiltrekkande med Zweigs intellektuelle kosmopolitikk. 

My War Gone By, I Miss It So av Anthony Loyd (1999)

Krigskorrespondenten Anthony Loyd skriv så brutalt, nakent og ærleg frå krigen i det tidlegare Jugoslavia, på slutten av 1990–talet. Det er ei skildring som gir innsikt i krigens brutalitet, borgarkrigens natur og som kan gje forståing til alle som prøver å skape ei betre verd.

Loyds bok er spesielt god fordi den gir ei nådelaus skildring av kva som skjer med soldatar, sivile og observatørar i krig. Her er ingen heltehistorier, men berre den ærlege versjonen av kaoset, lemlestinga og den moralske oppløysinga. 

Samstundes er det noko med alt dette som trekker forfattaren til seg, på ein måte som mange med eit internasjonalt engasjement kanskje vil kjenne igjen. 

Krigen i det tidlegare Jugoslavia vart avslutta, men igjen ulmar det på Balkan. Likefullt er Loyds skildringar like aktuelle for andre situasjonar i verda der krig og uro dominerer.