– Korleis vil historia døme meg?

– Eg har hatt ei slitsam karriere, seier Abdallah al-Dardari. 

Panorama nyheter møter toppdiplomaten i lokala til FNs utviklingsprogram (UNDP) i Oslo. 

 – Kva har vore den mest slitsame delen?

 – Dei siste to åra i denne posisjonen, seier han. 

Med «denne posisjonen» siktar han til rolla som FNs visegeneralsekretær med ansvar for dei arabiske landa i UNDP. Det seier kanskje litt, ettersom CV-en til al-Dardari fortel ei historie om mange turbulente år i Midtausten – også lenge før 7. oktober 2023.

Påstår at han var uvitande

Frå 2005 til dei skjebnesvangre marsdagane i 2011, var han visestatsminister i diktator Bashar al-Assads regjering i Syria. Det var han heilt inntil nokre skuleelevar skreiv teksten «din tur, doktor» på ein graffitivegg i byen Daraa. Teksten spela på Assads utdanning som augelege og diktatura som hadde falle tidlegare under den arabiske våren.

 - I kor stor grad var du klar over den brutale undertrykkinga i dei åra du var statsminister?

– Vel, det var ingen hemmelegheit at regimet var totalitært. Ingen kan vere så naive. 

Likevel hevdar al-Dardari at den delen av den syriske regjeringa som han var del av – den som han sjølv omtalar som «den administrative delen» – ikkje hadde tilgang til informasjon om kva dei brutale, syriske tryggingstenestene dreiv med. 

Også før opprøret i 2011 og den påfølgande borgarkrigen, var Assad-regimets torturkammer frykta. Mange av regimets motstandarar forsvann for aldri å kome attende. Kritikarar vart jakta på av det hemmelege politiet. 

– Det var ikkje noko vi blei fortald om. Det var heller ingenting vi spurde om. Det gjaldt heile regjeringa. Ingen av oss hadde noko å gjere med tryggleikstenestene, seier al-Dardari.

Dei visste likevel at det syriske regimet var ufritt og mangla eit rettferdig rettsvesen. 

– Men ikkje gløym at då vi vart fødde, var det allereie slik i Syria. Det var Syria. Vi kjende ikkje noko anna Syria.

Møtte Assad dagleg i fleire år

Sjølv opplevde han tida rundt Assads regjeringsbord som ei tid med glimt av håp om at noko kunne forandre seg. Al-Dardari var mellom anna ansvarleg for å gjennomføre store endringar i den då lukka økonomien. 

I løpet av åtte år var han med på å doble det syriske bruttonasjonalproduktet.

– Korleis vil historia døme meg og dei andre som var der? Det er uvisst.

– Har du spurd deg sjølv om du kunne gjort meir tidlegare? 

– Eg kunne pressa hardare på for politiske reformar. Det trur eg.

– Møtte du president Bashar al-Assad?

– Sjølvsagt. Nesten kvar einaste dag.

Då vi utfordrar han til å skildre den syriske presidenten, blir FN-diplomaten endå meir diplomatisk og ordknapp.

– Det ville vere vondskapsfullt av meg i etterpåklokskapens lys, å seie at han ikkje var intelligent. 

I staden skildrar al-Dardari ein president som var synleg tilhengar av økonomiske reformar. 

– Men hans personlegdom vil eg ikkje skildre. Det er del av det å vere ein ærefull statsmann. 

Litt seier han likevel.

– Det var ingen varme, ingen venskap. Vi hadde ein veldig profesjonell relasjon, basert på respekt. Han sa aldri eit vondt ord om meg eller behandla meg på ein dårleg måte. Han heva aldri stemma til meg, men det var heile tida klart at han var sjefen, seier al-Dardari.

Reformane som aldri kom

Han skildrar tida i den syriske regjeringa som ein periode med intensiv jobbing døgnet rundt. Som døme nemner han at det i den same perioden vart skapt hundre tusen nye verksemder i det arabiske landet, som fram til då hadde hatt ein lukka, planøkonomi etter sovjetisk modell.

– Det var spennande å sjå ting skje. På same tid var det likevel frustrerande å sjå korleis politikken ikkje endra seg. 

I ettertid meiner Abdallah al-Dardari at hans melding til det syriske regimet, og president Assad, heile vegen var at økonomiske reformar måtte følgast av politiske reformar. Syrarar hadde større håp for framtida enn større inntekt. Dei trong meir spelerom for å ytre seg, fleire arenaer for debatt og større meiningsmangfald.

– Elles ville folk bli frustrerte. Dei treng rom til å ytre seg.

Han skildrar det som skjedde etter skriblinga på veggen i ein skulegård i Daraa i 2011 som eit paradigmeskifte.

«Det er over»

Då regimet byrja å skyte på demonstrasjonane og valden herja, hadde al-Dardari ei lang samtale med Assad. 

– Vi var usamde om korleis vi skulle handtere situasjonen. Og hans konklusjon var tydeleg at eg ikkje ville halde fram i hans regjering. 

To månader seinare forlét al-Dardari Syria med ei kjensle av lette. Han visste då at det som hende rundt han ville vare lenge, vere blodig og øydeleggande.

Det skulle ta fjorten år før han kom attende. 

Mot slutten av fjoråret var den syriske FN-diplomaten i Riyadh på Klimatoppmøtet då han fekk nyss om at regimet han ein gong hadde tent som visestatsminister, ville falle.

Førtiåtte timar før Assad flukta frå Damaskus til Moskva, fekk Abdallah ein telefon. 

«Det er over», sa stemma i andre enden.

Abdallah kjende på håp, men også på ei plikt til å bidra. Hardt arbeid er einaste vegen framover, er mantraet.

– Etter det har eg vore endå meir travel enn før, seier han nøkternt. Som UNDP-sjef for Midtausten har han vore travelt oppteken med å bidra inn mot dei nye styresmaktene i Damaskus.

– Bygg institusjonar! Inkluderande institusjonar!

Han har allereie vore tre gonger attende i heimlandet. 

– Kva er ditt viktigaste råd til dei nye makthavarane i Syria?

– Bygg institusjonar. Bygg effektive, inkluderande institusjonar.

Abdallah argumenterer med at den enkeltfaktoren som i størst grad vil legge til rette for økonomisk vekst i Syria dei neste ti åra, er tillit mellom folk, mellom ulike religiøse sekter og mellom regjeringa og folket. 

På dei tre turane til Syria har UNDP-sjefen for Midtausten allereie gitt råd til Ahmed al-Sharaa, Syrias nye leiar, ved fleire høve.

– Eg seier det same til han.

– Men korleis kan alawittane og drusarane som blir drepne i sekteriske hemnangrep ha tillit til at styresmaktene skal beskytte dei?

– Det er opp til dei nye styresmaktene i Syria å vise.

Sjølv har Abdallah al-Dardari framleis huset sitt i gamlebyen i Damaskus. Då han var tilbake dit etter Assads fall, var kjensla ubeskriveleg.

– Det var veldig emosjonelt. Eg hadde ikkje sett far min si grav på fjorten år.

Den tidlegare syriske visestatsministeren har ingen planar om å roe tempoet no som Syria er på kurs mot det han håpar er ei betre framtid. 

Seksti år med eit autoritært, undertrykkande regime og fjorten år med borgarkrig gir nok av uløyste arbeidsoppgåver til ein mann som kjenner han har mykje å bidra med.